はじめに
僕はタイに来た２００５年に初めてタイ東北民謡『モーラム』を聞いた時に「モーラムはジャズと似ている」と漠然と感じました。僕はその段階で既にジャズギターを10年以上勉強したのですが、ジャズのリズムを習得することはとても難しく、悪戦苦闘していました。
そんなある日僕はタイ東北民謡モーラムと出会いました。そこでモーラムがタイ語の方言であるイサーン語によって歌われることを知りました。それで僕は「恐らくイサーン語を習得すればジャズのリズムも習得できるだろう」という漠然とした直感を感じました。
─── それから10年以上の月日が流れました。僕は大変な苦労ののちにタイ東北イサーン語が話せるようになりました。それからしばらくしたとき僕が実際にジャズのリズムを習得していることに気付きました。
それは案外とはっきりしたことで、フィーリング／感じ方の違いなどという曖昧なものではなくはっきりと譜面に書いて違いを指摘できるようなものでした。
その違いが弱起の存在です。
ところが日本では、この違いを実際に音で聴かせても誰も理解できない…という奇妙なことに徐々に気付くようになりました。 音で聞かせるだけでなく、図に描いて説明することもやりましたし、実際に体を使って体得するトレーニングを考えて実践していただくこともやってみました。それで徐々に僕が気付いたことは日本人がジャズのリズムを理解することは極めて難しいという非常に奇妙な事実でした。
弱起の発見
日本人は弱起を知らない ─── それだけでなく日本人は未だに弱起を発見してすらいません。僕は日本に帰国してからというもの、僕が海外放浪で身につけた弱起についてあちらこちらで説明してきたのですが、その結果は極めて驚くべきものでした。
どういうわけか、目の前で弱起を見せているのに弱起が見えないのです。弱起が何なのかを説明してもどうやっても理解できません。そもそもそこに弱起があること自体に気付きません。そこに弱起があると教えても、依然として弱起の存在に気付きません。その状態では当然、弱起とは何なのかを理解できる訳がありません。みな弱起が完全に見えないのです。
そこにある弱起を指差してそれについて語れば、それはもはやまるでそこに見えない幽霊がいて、見えない幽霊を指差して何やら訳のわからない説明をする人だと思われてしまう。つまり狂人と同じなのです。
しかしこれは幽霊ではありません ─── 日本人以外の人たちは弱起の存在に気付いています。そして日本人が弱起を認知することが出来ないことにもちゃんと気付いています。しかし日本人だけがその存在を知らず、その存在を知らないことにも気付かない。
日本人は弱起を認識できない ─── この現象が僕に与える違和感というものは、筆舌に尽くしがたいものがあります。
しかしまた同時に、弱起の存在に気付いている日本人も大勢います。僕があちらこちらでお話をして体感的に感じる比率でいえば、大体４割くらいの人はその弱起の存在に気付いています。しかし弱起の存在について語ると相手の自尊心を傷つけてしまうことが多く、それについて語ること自体が反社会的であると見做されることが多いようです。このことから、弱起の存在に気付く人はしばしば弱起の存在について気付いていないふりをしています。
弱起の存在をどうやったら日本人に教えることができるのでしょうか。この記事では、僕が漠然と感じていることを五月雨式に少しずつ書き加えてまとめていこうと思います。更新した経歴については記事末に記録していきますので適宜参照して頂けましたら幸いです。
弱起のある音楽、弱起のない音楽
弱起とは小節が始まる前に導入として演奏されるメロディ／リズムのことです。
言葉のリズムを体得する
言葉のリズムを体得して実際に違いを感じるために最も良い方法は、歌詞を暗記して実際に歌えるようにすることではないかと僕は思っています。
そこで以下で僕が課題として暗記しようとしている曲のビデオと歌詞を御紹介したいと思います。
ポーイファイ／迎え酒しなきゃ
この曲は２００８年頃のタイの大ヒット曲『マントントーン』という曲です。
この曲は物凄い勢いで流行したので、曲が発表された当時は国中で２４時間どこでも掛かっていました。僕は当時タイに住んでいたので、とにかく街を歩いても店で買い物をしてもどこに行っても掛かっていました。
この曲は「チャンスィー・マン・トントーン」と言っています。これはタイ語のイサーン方言と言われている方言で、文法的にはラオス語と共通です。これも理解するまでに大分時間が掛かったのですが、トーンとは「迎え酒」のことです。
มันเป็นงึกงึกงักงัก โอ๊ย
งึกงึกงักงัก
มันเป็นงึกงึกงักงัก
มันเป็นกะอึ๊กกะอั๊ก
มันเป็นจึ๊กจึ๊กจั๊กจั๊ก
มันเป็นอยากได้จักกั๊ก
มันเป็นบ่คึกบ่คัก
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ต๊อง ต๊อง ต๊อง ต๊อง
ต่อง ต่อง ต่อง ต่อง
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน.
โสงโหลงเสงเหลง
มันเป็นโสงโหลงเสงเหลง
โสงโหลงเสงเหลง
มันเป็นโสงโหลงเสงเหลง
มันเป็นมะโหร่งมะเหร่ง
มันเป็นคือโซ่บ่เค่ง
มันเป็นวินวินเซ็งเซ็ง
มันเป็นโอ่งโหล่งเอ่งเหล่ง
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
หยอง หยอง หยอง หยอง
หย่อง หย่อง หย่อง หย่อง
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
(ถอนอย่างเดียว)
กินเหล้าเหมิดคืน
มันบ่ซื่นบ่แจ่ม
มันกะอ่อมกะแอ่ม
มันงึงึงะงะ
คันได้มาถอนส่วงวะส่วงวะ
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
ถอนแล้วจั่งสิส่วง.
มันเป็นสะแหมะเอิ๊ก
มันเป็นอุ๊อุ๊อ๊ะอ๊ะ
มันเป็นสะแหม
มันเป็นอุ๊อุ๊อ๊ะอ๊ะ
คันถอนคือสิส่วงวะ
มันเป็นวึวึวะวะ
จั่งซั่นเอาจั่งซี้ซะ
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
หยอง หยอง หยอง หยอง
หย่อง หย่อง หย่อง หย่อง
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน.
โสงโหลงเสงเหลง
มันเป็นโสงโหลงเสงเหลง
โสงโหลงเสงเหลง
มันเป็นโสงโหลงเสงเหลง
มันเป็นมะโหร่งมะเหร่ง
มันเป็นคือโซ่บ่เค่ง
มันเป็นวินวินเซ็งเซ็ง
มันเป็นโอ่งโหล่งเอ่งเหล่ง
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
หยอง หยอง หยอง หยอง
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน.
(ถอนอย่างเดียว)
กินเหล้าเหมิดคืน
มันบ่ซื่นบ่แจ่ม
มันกะอ่อมกะแอ่ม
มันงึงึงะงะ
คันได้มาถอนส่วงวะส่วงวะ
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
ถอนแล้วจั่งสิส่วง.
มันเป็นสะแหมะเอิ๊ก
มันเป็นอุ๊อุ๊อ๊ะอ๊ะ
มันเป็นสะแหม
มันเป็นอุ๊อุ๊อ๊ะอ๊ะ
คันถอนคือสิส่วงวะ
มันเป็นวึวึวะวะ
จั่งซั่นเอาจั่งซี้ซะ
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
ตึ่ม ตึ่ม ตึม ตึม ตึม ตึม
หยอง หยอง หยอง หยอง
หย่อง หย่อง หย่อง หย่อง
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
จั่งซี้มันต้องถอน
ถอนใด๋นี่ บ่แม่นฝังใด๋.
ポーイファイ／イサーンのベッカム
ฝรั่งเว้านำกะเลยได้ชื่อใหม่
มื้อนั้น
ละงานบุญบั้งไฟ
ฝรั่งเพิ่นไปได้เว้านำเต็มๆ
ข่อยฟ้อน
ฝรั่งออนซอนหลาย
มาถามใกล้ๆ
ว็อทอีสยัวร์เนม
ภาษาอังกฤษ
ข่อยก็พอเพมๆ
เลยตอมมายเนม
ข่อยกะคือบักหำ
ฝรั่งทำหน้าสีงงๆ
ยืนเฮ็ดโส่งโลง
เอาปากคอยทวนคำ
บักหำละเบคคำ เบคคำ
บักหำละเบคคำ เบคคำ
ฮ้องมาเว้านำ
ว่าโอ้เยส เบ๊คแฮม
ยัวร์เนมอีส
เบ๊คแฮมแม่นบ่
ข่อยฟ้าวเว้าต่อ
ตอบว่าแม่นอยู่
ฝรั่งฮ้อง โอ้เยสแมนยู
ฝรั่งฮ้อง โอ้เยสแมนยู
ทีมฟุตบอลแมนยู
เวรี่กูดเวรี่กูด
โอเคโอเค
เบ๊คแฮมเบ๊คแฮม
.บ่หัวซาฮอดบั้งไฟจูด
บ่หัวซาฮอดบั้งไฟจูด
ปากฮ้องกู๊ดๆ
แล้วก็ขอลายเซ็นต์
บักหำละถึงคราวจำเป็น
บักหำกะถึงคราวจำเป็น
กุมเขียนลายเซ็นต์
เป็นภาษา ฝรั่ง.
.กะเลยดัง
มาตั้งแต่มื้อนั้น
ไปไสไทบ้าน
กะเอิ้นข่อยว่าเบ๊คแฮม
ยามใส่เสื้อ
แมนยูผู้สาวแนม
เอิ้นเบ๊กแฮมเบ๊คแฮม
ข่อยทั้งปลื้มทั้งอาย
เอิ้นหลายจนซินกะจังว่า
ตั้งแต่นั้นมา
ข่อยดังเป็นตาหน่าย
สู่มื้อเปิดร้านขายปิ้งไก่
ทั้งฝรั่งคนไทย
หลั่งไหลมาซื้อ
กะขายดี
บ่ได้เซาตีนเซามือ
กะขายดี
บ่ได้เซาตีนเซามือ
กะย่อนข่อยชื่อ
เบ๊คแฮมอิสาน
กะย้อนข่อยชื่อ
เบ๊คแฮมอิสาน
[พูด]
อันซื้อปิ้งไก่
แหน่อ้ายเบ๊คแฮม
.แต่ก่อนข่อยบักหำ
ฝรั่งเว้านำกะเลยได้ชื่อใหม่
สู่มื้อ กะยังขายปิ้งไก่
สู่มื้อ กะยังขายปิ้งไก่
ถึงร้านไม่ใหญ่
ก็เชิญแวะไปชิม.
.รอยยิ้ม
ความหล่อกะพอแก้ม
คือกับเบ๊คแฮม
ปานว่าแกะพิมพ์
ตัดผมทรงกบงอยฝั่ง
เด็กน้อยเห็นย่าง
ใส่ปานไอติม
สู่มื้อสู่เว็น
ข่อยต้องคอยนั่งยิ้ม
ทุกวัน
ข่อยต้องคอยส่งยิ้ม
รักษาภาพพิมพ์
เบ๊คแฮม เมือง ไทย.
.วินหลาย
ตั้งแต่เป็นเบ๊คแฮม
เยาตาย
ตั้งแต่เป็นเบ๊คแฮม
ถูกคนแนมคอยเว้าไปทั่ว
กินลาบงัวกะมีคนเว้าพื้น
ฝืนไว้ กะบ่ฟัง
เป็นคนดัง
โอ๊ยระวังโตยาก
คนฮู้จักโลดเทียวมาบ่เว้น
มือเขียนลายเซ็นต์
สิเป็นว้อ สิเป็น ว้อ
フォートッパーズ／Jump, the Water is Fine
この曲は1940年発表でビバップ以前のジャズの形を残しています。僕も偶然に知ったのですが、この曲は Mystery in Swing という1940年発表の映画の挿入歌なのだそうです。 詳しくは Mystery in Swing ウィキペディア を参照してください。 YouTube にて映画を視聴することも可能です。 Mystery in Swing - YouTube を参照して下さい。
この曲はほとんどのリズムが弱起で構成されています。だからこの曲の歌詞を覚えることは弱起を理解する手がかりになる筈です。
ザ・デルタ・リズム・ボーイズ／Take the A Train
Take the A Train
／デルタ・リズム・ボーイズ版は、デュークエリントン版１９４１年録音よりも古いものです。
To go to sugar hill way up in Harlem
If you miss the "A"-Train
You'll find you missed the quickest way to Harlem
Hurry - get on now it's coming
Listen - to these rails a-humming -
All board get on the "A"-Train
Soon You will be on sugar hill in Harlem
You take your baby to Harlem
You're bound to find a hole
Up on Sugar Hill
Where everyone's having a solid ball
You board that "A" train and then
You ride till you dig this number
One forty five street where all the cats meet
Posing on stroll, bopsters really in there
Bararurap baradurure
That's the riff that the bands all play
It's groovy the hepcats say
Then you know that you're in Harlem
You got to get off that "A" train
And you will have a thrill, yeah
If you're looking for rhythm
You'll find it on Sugar Hill
Now that you know just how to get up
Just dig up a nickel and you've got your fare
If you want to go to happy Harlem
You take the "A" train that goes uptown and ride ride ride
Wait until you get on Sugar Hill
You jump for joy till you get your fill
Have you got your nickel in your hand?
Then hurry don't you miss that train, oh man
You must take the "A" train
To go to Sugar Hill way up in Harlem
Better hurry get aboard the train
おわりに
僕が言いたいことは「モーラムとジャズが似ている」という点と「日本のリズムは特殊」という点に分かれている様でした。これらは全く別のことです。そしてモーラムとジャズが似ている件に関してはフィリップ・タグが既に近い内容のことを説明しています ─── 結局僕がいいたいことは「日本は全く違う」という点に煎じつめられるのかも知れません。
日本の何が違うか ─── 日本人も日本人ではない人も気付いてない様です。否、アフリカ系の方々は日本人のリズムをしばしば模倣してるので、気付いてるのかも知れません。だがそれは全体から見るととても特殊なのでしょう。
タイ系／アフリカ系の方々は、気付いたことを文章化する習慣を持っていません。彼らは文章に残すこと自体に全く興味がありません。アフリカ系以外の人々は文章化されていないことに興味がありません。
こうして『日本』というトワイライトゾーンは永遠にトワイライトゾーンのまま、人々の目の前に晒されつつ、誰も理解できず、誰もその存在に気が付かない
─── 白昼の闇として残り続けるのかも知れません。
まだまったく書きかけですが、気が向いた時に少しずつ書き加えて行こうと思います。
更新記録:
終わりにを加筆した。(Wed, 30 Dec 2020 22:18:45 +0900)
関連記事:
